Làn điệu dân ca quan họ Bắc Ninh nhận được sự tin yêu của khán giả khắp đất nước Việt Nam và vươn ra cả nước Ngoài. Đặc biệt là hội những người đam mê và những người lớn tuổi. Vừa là món ăn tinh thần, vừa hỗ trợ duy trì cho nét đẹp văn hóa từ xa xưa để lại. Đây cũng là một trong những thể loại dân ca được lưu truyền trong thời gian lâu đời nhất từ trước đến nay.
Lịch sử về dân ca quan họ Bắc Ninh
Dân ca quan họ Bắc Ninh có thời gian hình thành khá dài về lịch sử nhưng không nhớ rõ vào thế kỷ nào. Chỉ biết rằng, làn điệu dân ca này được hình thành bởi đồng bào người Việt thuộc hai khu vực Bắc Ninh và Bắc Giang ngày nay.
Điệu dân ca này được người dân sử dụng trên hình thức hát giao duyên, đối đáp giữa nam và nữ. Làm điệu được áp dụng phổ biến ở hầu hết các dịp lễ, hội, tết, mùa bội thu và cả những dịp bạn bè, hội hè. Điệu dân ca được thể hiện giữa một hoặc nhiều cặp nam nữ với nhau.
Trang phục dân ca quan họ Bắc Ninh
Trong làn điệu dân ca, trang phục dân ca quan họ Bắc Ninh phổ biến khi thể hiện đó là những trang phục riêng của các liền anh, liền chị. Các thể loại trang phục này hầu như sử dụng riêng và có thể tham gia vào cuộc thi về trang phục quan họ Bắc Ninh. Vừa mang một bản sắc về nét đẹp của các liền anh, liền chị, vừa có thể duy trì phong tục hát gieo duyên theo văn hóa xa xưa.
Trang phục quan họ được thể hiện chi tiết trên hầu hết theo phong cách dân dân gian và được cụ thể theo từng thể loại chung cho các liền anh, liền chị. Cách kết hợp trang phục của họ được sử dụng chi tiết như:
Trang phục của các liền anh
Thông thường trang phục dân ca quan họ của các liền anh là sẽ mặc áo dài năm thân, cổ đứng, có vành lá sen, viền tà áo lớn, các gấu to và dài qua đến bắp chân. Bên trong liên anh sẽ sử dụng từ một đến hai áo lót có cánh, sau đó đến hai áo dài. Đối với áo dài bên trong thường là màu trắng, ngắn giống áo bà ba, còn áo dài ngoài thường lá màu đen truyền hoặc màu trầm tối.
Về chất liệu thường có đa dạng như lương, the, đoạn, lụa với nhiều màu sắc sặc sỡ khác nhau, loại áo này được gọi là áo kép. Đối với quần dài, sử dụng chất liệu cũng đa dạng như bâu, phin, trúc bâu hoặc lụa. Thắt lưng bằng vải bên trong cạp quần.
Phần đầu sẽ sử dụng nhiễu quấn hoặc khăn xếp thành nón. Đối với liền nam để tóc dài có thể vấn tóc bằng dạng khăn liễu. Điều này thể hiện được sự gọn gàng, kết hợp với trang phục một cách đa dạng và đẹp đẽ nhất trước khi thế hiện làn điệu dân ca mượt mà.
Trang phục của các liền chị trong dân ca quan họ Bắc Ninh
Đối với trang phục liền chị khi xuất hiện trong các hội thi dân ca quan họ Bắc Ninh sẽ sử dụng các trang phục gọi là mớ ba mớ bảy. Trong thể loại trang phục này các chị sẽ mặc kèm theo áo yếm màu sắc rực rỡ bằng chất liệu lụa, phối hợp cùng với chiếc áo cánh theo màu trắng, vàng hoặc ngà.
Bên ngoài cùng là chiếc áo 5 thân với màu sắc tương đồng cùng các liền anh nhưng sắc màu tươi hơn. Với kiểu dáng áo dài này thêm phần nền nã cho các chị với khuy áo và hai bạt trước, chất liệu bằng the, lụa với đa dạng màu sắc. Giải yếm đào thả lỏng bên ngoài lưng áo, cùng với thắt quanh eo buộc múi để tạo thành nén riêng. Thắt lưng được buộc với múi hoa, múi bao tạo nên múi hoa đằng trước các chị.
Đi theo sau áo năm thân là váy đen quây lây người mặc với độ dài chạm đất, dép da trâu cong tạo thành lá chắn để che ngón chân. Ngoài ra còn có khăn mỏ quạ, quần nai đen, nón quai thao, thắt lưng tích,… để tạo nên một đặc trưng riêng biệt nhằm phân biệt rõ rệt với các liền anh khi hát.
Các thể loại dân ca quan họ
Cho tới ngày nay, thể loại làn điệu dân ca vô cùng đa dạng và phong phú về giai điệu cũng như phong các riêng. Sơ bộ có ít nhất 300 bài quan họ đã được ra đời. Nội dung các bài đều giới thiệu về những kho tàng văn hóa nhân loại cùng các liền anh, liền chị được gọi là nghệ nhân chính thể hiện.
Không phải ai cũng có thể bắt chước và thể hiện được các làn điệu dân ca quan họ. Trước khi thành nghệ nhân của dân ca, các liền anh, liền chị cần phải bỏ nhiều thời gian để tìm hiểu, nghiên cứu, tìm tòi và học hỏi tường tận về tiêu chuẩn và luật định của dân ca.
Theo truyền thống, việc hát quan họ ngày xưa không cần nhạc đệm mà chỉ sử dụng mõ để gõ. Dạng hát này hay còn gọi là hát đối đáp qua nhiều thể loại như canh, hội, mừng, thờ,… với nhiều nội dung tiêu biểu mang tính chất sinh hoạt văn hóa có tổ chức khác nhau.
Cho tới ngày nay các thể loại dân ca quan họ mới đã phá cách để phù hợp hơn trong thế hệ trẻ những vẫn giữ nguyên bản sắc vốn có. Một số thay đổi như có thêm nhạc đệm, chuyển đổi hát đối đáp thành hát top, hát đôi, hát có phụ họa, hát đơn,… càng làm phong phú thêm về các thể loại dân ca quan họ Bắc Ninh ngày nay.
Quá trình giữ gìn văn hóa dân ca quan họ
Dân ca quan họ được người dân vùng Bắc Ninh vẫn lưu trữ và giữ gìn cho tới ngày nay theo hình thức truyền khẩu từ miệng. Đây là một trong những quá trình gìn giữ các thể loại dân ca một cách phổ biến từ giai điệu đến lời hát hát. Tuy nhiên, sự phát triển ngày càng nhanh nên việc phổ cập qua hình thức truyền miệng cũng ngày càng thay đổi và có thể khác hẳn so với giai điệu cổ xưa.
Mặc dù không còn nhiều sự mộc mạc, đơn thuần như những làn điệu chính gốc, nhưng những làn điệu dân gian này vẫn gìn giữ được một điều gì đó của nét văn hóa dân tộc xa xưa. Sự du nhập của văn hóa phương Tây càng làm cho dân ca quan họ trở nên phong phú và đa dạng hơn trước đó.
Cho dù qua nhiều giai đoạn khôi phục và hình thành lại nền văn hóa thuần chủng. Dân ca quan họ cùng vẫn mang lại một ấn tượng đặc thù riêng biệt, mang đậm nét văn hóa của cả dân tộc người Việt. Cho đến bây giờ, dân ca quan họ vẫn là một món ăn tinh thần không thể thiếu trong các dịp lễ Hội, Tết truyền thống của nước ta.
Thành quả của nền văn hóa dân ca quan họ
Sau thời gian hình thành và phát triển lâu dài, dân ca quan họ Bắc Ninh đã trở thành một báu vật sống mang đậm chất nhân văn. Năm 2003, di sản dân ca quan họ được quan tâm sâu sắc và nằm trong danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo tồn trong tương lai.
Với mục đích tôn vinh các nghệ nhân quan họ, nâng cao nhận thức cho đồng bào Việt và bảo vệ nền DSVHPVT lâu đời nhất. Luật Di sản văn hóa và Quyết định của UNESCO đã tạo nên một làn sóng mạnh mẽ trong quá trình gìn giữ lối văn hóa truyền thống và bảo vệ một trong những đặc sản tinh thần nhân loại dân gian cổ kính.
Có thể bạn quan tâm:
- Nghệ thuật hát chèo – Nguồn gốc và những điều cần biết
- Taj Mahal – Kiệt tác nghệ thuật nổi tiếng nhất thế giới
Như vậy thông tin về dân ca quan họ Bắc Ninh đã được chúng tôi tổng hợp để mang đến cho bạn những tư liệu đặc sắc nhất. Với mục đích tìm tòi và học hỏi về làn điệu văn hóa dân gian sẽ mang tới cho bạn nhiều kiến thức bổ ích trong đời sống. Đồng thời bạn có thể tham gia vào việc duy trì nền văn hóa phi vật thể mà đồng bào Việt đang gìn giữ và bảo tồn.
